DE AFDRUK VAN EEN INDRUK
IMPRESSIONISME
​
Impressionisme
De wieg van de nieuwe kunststroming stond in Parijs waar de rebellerende groep des Batignolles streed tegen de afwijzende houding van de conservatieve academie, inspiratie vond in de ideeën van de School van Barbizon en vocht om haar opvattingen over kunst toch zichtbaar te maken bij het grote publiek. Die strijd was niet zomaar gestreden. Diverse schandalen als de ontvangst van Manets ‘Le dejeuner sur l’herbe’ of harde kritiek op Monets ‘Impression, Soleil levant’, het schilderij waaraan de kunststroming uiteindelijk haar naam zou ontlenen, vormden het fundament van het succes. Dat succes werd niet in de minste plaats mogelijk gemaakt door keizer Napoleon III, die de alternatieve Salon organiseerde, nieuwe Bohemiens als Nadar, de progressieve fotograaf die zijn studio voor exposities beschikbaar stelde en Paul Durand-Ruel, kunsthandelaar en visionair. Laatstgenoemde bleef in het impressionisme geloven toen het bestaansrecht aan een zijde draadje hing. En gelukkig maar. Het lukte deze kunstenaars om onder het juk van de regels van de Academie des Beaux Arts vandaan te komen. Dat heeft ervoor gezorgd dat er heden ten dage kan worden genoten van de prachtige impressies van het Franse (Normandische) landschap die de impressionisten hebben weten te vangen, zoals de zwijgzame hooibergen in het landschap, 'La Grenouillère', een zwemgelegenheid bij Bougival of het serene Vetheuil dat ligt te dampen aan de overkant van de Seine.
Alfred Sisly, Haystacks
Claude Monet, Vetheuil
De afdruk van een indruk
Pierre-Augeste Renoir, La Grenouillère
Claude Monet
- Wanneer je erop uittrekt om te gaan schilderen probeer dan alles wat je voor je ziet te vergeten; een boom, een huis, een veld, of wat dan ook. Denk alleen: hier is een blok blauw, daar een rechthoek roze, daar een streep geel, en schilder het precies zoals het er voor jou uitziet, de exacte kleur en vorm. - Monet
- 'Ik heb geen regels of methodes. Iedereen mag komen kijken wat ik gebruik of mij bij het schilderen gadeslaan. Ze zullen zien dat ik geen geheimen heb' - Renoir.
Pierre Auguste Renoir
Want dat is wat het impressionisme behelst. Al waren er geen duidelijke regels, aldus Renoir en hoefde je alleen maar de Parijse salon te weigeren om bij de groep te horen, wel was er een aantal typerende aspecten die het impressionisme impressionistisch maakten. Ze gebruikten geen lijnen en contouren, maar construeerden hun voorstellingen met geveegde kleurstroken. Thematiek vonden ze in realistische scènes van het moderne leven én, ze schilderden buiten, en plein air. impressionisten ontdekten dat ze de tijdelijke en voorbijgaande effecten van zonlicht konden vangen door buiten te schilderen of in de open lucht. Lichte penseelstreken en felle kleuren, minder aandacht voor details en meer oog voor het landschap, het waren vernieuwende ideeën in het veranderende bestaan. Daarnaast maakten de impressionisten gebruik van het nieuw voorhanden zijnde medium, de fotografie.
Impressies. De afdruk van een indruk. Een ervaring, gericht op de beleving van het moment. Het ging om de waarneming van het ogenblik waarbij de kunstenaar middels techniek en kleurgebruik de sfeer wist te vertalen naar het doek. Die werd versterkt door de spontane en schetsmatige stijl, met een losse toets, waardoor het leek of de voorstelling nog niet helemaal af was. Impressionisten zoemden niet in op de details, maar schetsten algemene visuele effecten. Daarvoor gebruikten ze korte gebroken penseelstreken om een ​​effect van de steeds weer andere kleurentrillingen vast te leggen. Relatief kleine, penseelstreken met de nadruk op de weergave van veranderende licht in het verstrijken van de tijd. De snelle toets weerspiegelde tevens dat vluchtige moment en de snelheid van het dagelijks leven.
Pierre-Auguste Renoir, The Luncheon of the Boating Party. 1881
Camille Pissarro, Boulevard Montmartre, Sunset. 1897
De onderwerpen betroffen gewone onderwerpen. Impressionisten wilden vaak de banale voorstelling uit het bestaan weergeven. Vooral geen diepere boodschap, vooral geen moralistische les. Naast landschappen kozen ze vaak voor thema’s uit het eigentijdse leven wat aanvankelijk zorgde voor zoveel ophef. Arbeiders, cafégangers, bohemiens. Wandelaars, willekeurige voorbijgangers, ja zelfs prostituees! En dan de locaties. Deze zomaar gewone mensen werden weergegeven in bootjes op de Seine, in parken of treinstations, op stranden bruggen of het terras. Eigenlijk op de plekken waar het moderne leven zich afspeelde en het veranderende Parijs vormde daarvoor het ideale decor.
Door het gebruik van vlotte toetsen die ruw en dik op het doek staan, lijken impressionistische werken snel te zijn gemaakt. Deze verfstrepen weerspiegelen in contouren de essentie van het onderwerp, details werden dus niet meer omlijnd. De natuur kent geen lijnen of punten, daarom werd kleur zo’n belangrijkste aspect. Natte verf werd naast de andere natte verf aangebracht, wat voor een vermenging van de kleur en daardoor zachtere randen zorgde. Deze stijl wordt ook wel nat-in-nat genoemd, de naast elkaar geplaatste toetsen zorgden voor een subtiele schakering van natuurlijke kleurvariaties. Niet de precieze vormen in de natuur, maar de kleurrijke overgang van zon, licht en lucht waren belangrijk. In het overvloeiende contrast komen de kleuren levendiger naar voren. Het kleurgebruik werd feller en intenser, wat mede mogelijk was door de enorme groei in de beschikbaarheid van kleurstoffen. Dat leidde tot een toename van allerhande pigmenten. Zwart werd zelden gebruikt. De impressionisten maakten gebruik van grijstinten en donkere tonen maar vermeden het gebruik van zwart. Door de uitvinding van de verftube door Geoffrey Rand in 1836 kregen schilders de kans om direct buiten te werken. Dit stelde de kunstenaars in staat om dat wat ze zagen, direct op het doek te kunnen verwerken.
Veel vluchtige impressionistische weergaven zijn te vergelijken met een foto. Er lijkt soms sprake te zijn van toevallige composities, bijvoorbeeld bij het passerend verkeer op een brug Personen of objecten werden bijvoorbeeld afgesneden. De waarneming vond plaats uit ongebruikelijke visuele hoeken en verschillende kunstenaars experimenteerden met het perspectief.
Drie studies van Rouen Cathedral. Monet 1893-1894
Camille Pissarro
Edgar Degas
